Chiến thắng bằng mọi giá

Chương 23 Một sự đánh giá

Các tướng lĩnh lừng danh như Attila, Timur cho tới Napoleon, Zhukov, Patton hay MacArthur điều không phải là những con người hiền hòa tốt bụng. Nếu chỉ có thế, họ không thể trở thành những vị tướng huyền thoại. Cùng lắm họ chỉ có thể làm thầy giáo dạy lịch sử hay làm cha tuyên úy trong quân đội. Họ không thể để lại những trang sử đầy ắp chiến công hay những chiến trường phủ kín tử thi nhất tướng công thành vạn cốt khô. Võ Nguyên Giáp không thể kể những câu chuyện về lòng xót thương hay về tình yêu thương của ông, có lẽ là để giữ an toàn cho người thân trong gia đình và các cháu nội ngoại của ông, dù rằng thậm chí họ luôn giữ vai trò quan trọng thứ ba trong cuộc đời ông.

Lòng yêu thương trên hết của tướng Giáp dành cho đất nước và sau đó là lòng trung thành của ông đối với Đảng Cộng sản. Ông đã thề giải phóng Việt Nam khỏi sự đô hộ của nước ngoài và phấn đấu cho sự nghiệp thống nhất đất nước. Trong suốt cuộc đời, nghị lực của ông hướng về hai mục đích ấy. Toàn bộ tham vọng, niềm kiêu hãnh vô bờ bến của ông đều phục vụ cho những mục tiêu đó. Trong công việc điều binh khiển tướng, ông tỏ ra điềm tĩnh đáng kinh ngạc, không để cho những cơn xúc động nhất thời chi phối, nhưng đằng sau đó là một tính cách hăng say, cuồng nhiệt mà người Pháp đã miêu tả ông như một “núi lửa phủ tuyết”.

Chúng tôi biên soạn cuốn sách này không phải nhằm đề cao tính thương người hay nhân cách của Tướng Giáp, dẫu rằng chính nhân cách ấy - về bản chất - đã góp phần làm ông trở thành một trong những vị tướng tài ba của thế kỷ XX, có biệt tài về chiến tranh toàn dân. Cuộc đời chỉ huy quân sự của ông trải dài từ tháng 12/1944 đến tháng 4/1973 khi tướng Văn Tiến Dũng thay thế ông thống lĩnh quân đội.

Tuy nhiên, Võ Nguyên Giáp vẫn còn là Bộ trưởng Quốc phòng cho đến tháng 2/1980, khi ông rời khỏi chức vụ này và nhường cho Văn Tiến Dũng, chấm dứt 36 năm nắm quyền lực cao nhất trong lực lượng vũ trang. Ngay cho đến trước tháng 7/1991 khi không còn là Ủy viên Bộ Chính trị thì rõ ràng ông vẫn là người có uy tín nhất trong lĩnh vực quân sự.

Trải qua năm tháng, ông đã trở thành một vị tướng huyền thoại, một thiên tài quân sự vĩ đại duy nhất của thế kỷ XX và một trong những vĩ nhân của mọi thời đại. Không phải vì phong cách xuất sắc và tính trang nhã trong chiến lược của ông. Không phải vì ông chỉ huy quân đội và cổ vũ toàn quân phát huy cao nhất lòng dũng cảm giành chiến thắng trong những trận đánh nổi tiếng. Cũng không phải vì nhân cách có phép mầu của ông hay vì bản lĩnh cá nhân không thể chối cãi của ông. Cứ nhìn vào thành tích của ông, ông là vị tướng lĩnh duy nhất đã phát động cuộc chiến chống kẻ thù bắt đầu từ một hoàn cảnh yếu kém trầm trọng: thiếu vật tư, thiếu nguồn tài chính, bắt đầu từ không có quân đội, vậy mà vẫn có thể đánh thắng liên tiếp từ bọn quân phiệt Nhật đến quân đội của Pháp, đế quốc thuộc địa lớn thứ hai (sau nước Anh) và Hoa Kỳ, một trong hai siêu cường của thế giới. Mỹ đã dính líu quá lâu, tiêu phí quá nhiều nghị lực, tài nguyên, nhân lực và công nghệ vào cuộc chiến mà vẫn thất bại, không cứu được chế độ thân Mỹ ở miền Nam Việt Nam. Tướng Giáp đã chỉ huy đánh thắng hai cuộc chiến tranh biên giới của các thế lực bành trướng, đập tan chế độ diệt chủng ở Kampuchea… Trong hơn 30 năm, ông giành chiến thắng bắt đầu từ con số 0 và làm được điều đó trong một đất nước nghèo nàn, vượt qua muôn vàn khó khăn từ các thế lực thù địch bên ngoài lẫn những yếu kém về quản lý bên trong. Đằng sau mỗi thắng lợi, người ta thấy Tướng Giáp là nguồn động lực. Công trạng của ông là vô song và kết quả đạt được là phi thường, chính cái đó tạo nên thiên tài quân sự.

Lẽ đương nhiên, không phải trận nào, Tướng Giáp cũng thắng. Dẫn chứng là các chiến dịch chống Pháp năm 1951 ở vùng châu thổ Sông Hồng hay những trận chống lại kỵ binh bay của Mỹ trong thung lũng Ia Đrăng năm 1965. Tuy nhiên, sự sáng suốt của ông và những phán đoán quân sự của ông thường là đúng và đối với một cựu giáo viên dạy lịch sử không được đào tạo chính quy về quân sự thì đó là điều phi thường! Cũng như George Washington và Nathanael Greene ở Mỹ, ông đã học những kiến thức cơ bản về chiến tranh khi phải tiến hành chiến tranh. Ông đã tự đào tạo như thế, cóp nhặt chỗ này chỗ kia, khi đọc sách hoặc khi bắt tay vào làm. Sách vở không phải là sự cứu giúp lớn lao lúc đầu. Trước khi bí mật sang Trung Quốc năm 1940, ông thường đến Thư viện Trung ương ở Hà Nội, tra cứu Bách khoa toàn thư, thấy những đoạn miêu tả lựu đạn và kíp nổ mà sau này ông đã bình luận: “Rất khó hiểu đối với tôi lúc đó.” Trong quá khứ, ông đã học bắn bằng súng săn, thứ vũ khí duy nhất người dân bản xứ được phép sử dụng trong thời Pháp thuộc. Đoạn văn nói về lựu đạn và kinh nghiệm sử dụng súng săn, như lời ông nói sau này, “là sự hiểu biết duy nhất của tôi về vũ khí”.

Tướng Giáp là con người có tư duy xuất sắc, giàu óc sáng tạo. Tri thức quân sự của ông được tích lũy trong thực tế, chứ không phải trong một viện hàn lâm quân sự nào. Ông chưa từng học trường sĩ quan, không qua một trường đào tạo quân sự nào, do đó không có các “giải pháp nhà trường” mà các học sinh sĩ quan khao khát tìm tòi để khi tốt nghiệp được bổ nhiệm vào một vị trí “đúng đắn”. Tướng Giáp đề cập các vấn đề không có đáp án giả định trước như các sĩ quan được đào tạo có bài bản thường áp dụng. Thoạt đầu ông tiếp cận vấn đề một cách rất linh hoạt, đưa ra nhiều phương án chọn lựa. Mỗi vấn đề đặt ra đòi hỏi ông phải có những cách trả lời mới mẻ và từ kinh nghiệm thực tế, ông đã nâng lên thành những nguyên tắc chỉ đạo, trở thành học thuyết quân sự của riêng ông, được mọi người chấp nhận. Theo một nghĩa nào đó, cái gì lúc đầu thật hết sức độc đáo thì sau một thời gian sẽ trở thành học thuyết. Chiến tranh ngày càng mở rộng, lực lượng vũ trang ngày càng lớn mạnh thêm, Tướng Giáp càng phải đào tạo một đội ngũ đông đảo cán bộ có trình độ ngày càng cao, phù hợp với yêu cầu của từng giai đoạn phát triển.

Hết người Pháp rồi đến lượt người Mỹ bối rối trước cách đánh của Tướng Giáp. Thoạt đầu các sĩ quan Mỹ được đào tạo nhà nghề theo kiểu phương Tây coi thường chiến lược, chiến thuật của Tướng Giáp như cách đây hai thế kỷ, tổ tiên người Anh của họ đã chê bai những người thực dân nổi dậy ở Bắc Mỹ, chỉ giỏi mưu kế đánh lừa địch thủ. Một người cầm quân tài giỏi phải biết đào tạo được một đội ngũ sĩ quan dưới quyền có năng lực, xử trí các tình huống phức tạp, vì chính họ là người thi hành các mệnh lệnh và chính họ chỉ huy chiến đấu thực sự trên chiến trường. Tướng Giáp đã làm được như thế. Ông đặt niềm tin vào một sự luyện tập thường xuyên của quân đội. Quân đội của ông ở miền Nam, được người Mỹ đặt tên là Việt Cộng, tác chiến xa trung tâm chỉ huy đặt tại Hà Nội, tuyến chỉ huy và kiểm soát rất dài. Trong lúc phương tiện thông tin liên lạc giữa tiền tuyến và hậu phương còn rất thô sơ, tương tự như ở thế kỷ XVIII hơn là ở thế kỷ XX, thì muốn bảo đảm thắng lợi, người cầm quân phải tin vào quá trình đào tạo rèn luyện của quân sĩ, tin vào khả năng tự chủ và sáng tạo ứng phó với mọi tình huống của sĩ quan cấp dưới.

Những thử thách mà Tướng Giáp phải vượt qua đã khiến ông trở thành bậc thầy về chiến thuật, hậu cần và chiến lược. Ông sáng tạo một kiểu chiến tranh mà cả Pháp lẫn Mỹ không thể đánh thắng. Ngay cả Võ Nguyên Giáp cũng biết cách đánh ấy đã gây chật vật như thế nào cho đối phương.

Về mặt chiến lược, Tướng Giáp đã chứng minh sự cần thiết phải kết hợp mục tiêu chính trị và hoạt động quân sự. Trong tiến công Tết Mậu Thân 1968, truyền hình và báo chí đưa chiến tranh đến tận nhà người dân Mỹ bình thường bằng cách đưa thường xuyên tin tức và hình ảnh về chiến tranh Việt Nam, đôi khi rất giật gân nên đã gây ấn tượng mạnh và có lúc không thật với người xem. Giữa lúc đang gặp khó khăn trên chiến trường, Tướng Giáp đã mở một đột phá đánh mạnh vào ý chí của người Mỹ không muốn tiếp tục chiến tranh qua việc truyền hình Mỹ truyền bá những hình ảnh một máy bay vận tải cỡ lớn C-130 đang bốc cháy ở Khe Sanh hay những tay súng đặc công đột nhập vào bên trong hàng rào Đại sứ quán Mỹ hoặc trong trận đánh bảo vệ thành Huế. Một khi đã tìm thấy “cửa mở”, Võ Nguyên Giáp biết khoét sâu thêm, mở rộng ra bằng cách lớn tiếng nói rằng ông đã bác bỏ một niềm tin lỗi thời cho rằng có thiết bị hiện đại và sức mạnh thì bao giờ cũng giành được chiến thắng. Ông nói ông đã chôn vùi điều hoang đường về sức mạnh vô địch của quân đội Mỹ.

Còn về hậu cần, trong những năm đầu, ông đã đưa được những đại đoàn quân chính quy đến chiến trường để chống lại quân Pháp, bằng cách sử dụng một hệ thống giao thông còn thô sơ hơn cả Caesar ở xứ Gaul thời cổ đại. Các con đường tiếp tế giống như hệ thống đường sá của Hannibal khi ông cùng đàn voi trận vượt qua dãy núi Alpes. Những dân công, những quân lính đi bộ lên đường vào Nam vượt qua nhiều ngọn núi cao vút, nhiều cánh rừng đại ngàn, đi qua Bắc Việt Nam tiến vào đất Lào, rồi đi hàng trăm cây số dài dằng dặc trên lãnh thổ Campuchia. Những người mang vác không dưới nửa tạ hàng trên lưng, leo những cái dốc nghiêng trên 40⁰, chịu đói, bị côn trùng cắn đốt, thú dữ tấn công bất thần, mệt nhoài vì những cơn sốt nhiệt đới. Mỗi bước đi trên con đường dài gần 1.300 km, tính mạng luôn luôn bị đe dọa vì những cuộc bắn phá của máy bay Mỹ. Tuy nhiên, bất chấp những khó khăn chồng chất đó, họ đã gùi từng đống, nếu không nói là từng núi vật dụng cho miền Nam chiến đấu chống Mỹ. Trong những năm đầu của cuộc hành trình gian lao đó, mỗi cặp đạn súng cối 81 mm do người của Tướng Giáp bắn ở miền Nam là công của một người mang vác trong ba tháng trời ròng rã dọc đường mòn Hồ Chí Minh. Đó là một chiến công gần như không thể tin được. Không ai sung sướng hơn Tướng Giáp khi giữa những năm 1960, con đường mòn Hồ Chí Minh đã được mở rộng và nâng cấp để có thể chuyên chở phần lớn đồ tiếp tế vào miền Nam bằng xe ô tô tải.

Đối với những gì đã đạt được như thế, người ta thừa nhận Võ Nguyên Giáp có tài tổ chức hậu cần nhưng ở phương Tây ít người muốn nhìn nhận tầm vĩ đại về chiến thuật và chiến lược của ông. Ngày 7/2/1991, tại cuộc gặp gỡ các chuyên gia ở Atlanta, người ta còn miêu tả ông như một thiên tài về hậu cần nhưng tồi về chiến thuật và chiến lược. Đúng là chuyện nực cười.

Một nhà chiến thuật bậc thầy là người tỏ ra có tài chiến đấu một cách khôn khéo và đánh thắng kẻ địch nổi trội hơn, đa dạng hơn. Tướng Giáp là con người như thế. Từ những năm 1940 đến những năm 1980, quân đội của Võ Nguyên Giáp đã chiến đấu chống lại quân đội của Nhật, Pháp, Mỹ, Nam Việt Nam, Campuchia và Trung Quốc. Ông chuẩn bị một cuộc đấu tranh lâu dài, bắt đầu từ phòng ngự cho đến khi có thể cầm cự trong thế cân bằng với đối phương, để rồi dùng những binh đoàn đông đảo tiến công ồ ạt và giành chiến thắng.

Một chiến lược gia bậc thầy là con người có thể vượt qua những thảm họa tiềm ẩn, rút ra những bài học sau những lần thất bại, Tướng Giáp là con người không thiếu những cách làm như thế. Những chiến dịch đầu tiên không thành công trong chiến tranh chống Pháp đã dạy cho ông cách chỉ huy như thế nào, cách điều động quân đội ra sao để giành chiến thắng. Những lần đụng độ đầu tiên với các đơn vị lục quân Mỹ đã gợi cho ông ý tưởng về một chiến thuật “nắm lấy thắt lưng địch mà đánh”, là cách sử dụng tối ưu sức mạnh của mình, hạn chế tối đa sức mạnh của quân Mỹ. Tướng Giáp đã nếm trải những thất bại như ở Điện Biên Phủ khi những đơn vị của ông đã kiệt sức, có những biểu hiện bỏ nhiệm vụ chiến đấu, hay trong những ngày đen tối khi trang bị vũ khí ở trình độ và công nghệ mới nhất tưởng như có sức mạnh áp đảo.

Một chiến lược gia bậc thầy là con người có thể hiểu rõ được kẻ địch, tận dụng những nhược điểm của đối phương, nắm vững cuộc chiến trong tính tổng thể của nó. Võ Nguyên Giáp là con người như thế. Để phục vụ mục đích cuối cùng, ông đã hiểu được tầm quan trọng của việc cần phải chi phối được cuộc sống chính trị và xã hội của người dân trong nước. Chính những người dân trở thành những chiến binh vô danh, chính họ làm cho kẻ địch bị hao mòn, mệt mỏi, giữ chúng trong thế mất cân bằng. Chính họ đã yểm trợ các đơn vị chủ lực trong các trận đánh quyết định. Họ làm chiến tranh phải kéo dài quá mức mà Paris cũng như Washington sau này có thể chấp nhận được. Tướng Giáp đã lợi dụng tinh thần sa sút của địch thủ bằng cách phát huy hậu quả của Điện Biên Phủ và Tết Mậu Thân năm 1968 đã tác động mạnh đến tâm lý dư luận. Trong lúc cả hai trận chiến đó đều không có tính cách quyết định về mặt quân sự, nhưng cả hai đều quan trọng trên bình diện tâm lý và có tính quyết định trên mặt trận dư luận trong nội bộ đối phương. Những chiến công như thế là rất độc đáo của một chiến lược gia bậc thầy. Nhưng không phải chỉ có thế. Tướng Giáp còn biết tránh né hình thái “chiến tranh vì chiến tranh” mà cả hai địch thủ chính của ông đều cố giương ra để ông phải sập bẫy. Clausewitz đã đứng về phía ông.

Tướng Giáp viết: “Chúng tôi cho rằng chiến lược chiến tranh của chúng tôi không phải chỉ liên quan đến những công việc quân sự thuần túy. Chiến tranh phải là một chiến lược tổng thể, kết hợp nhiều yếu tố khác nhau. Mục tiêu chính trị là căn bản. Quân đội không phải chỉ có nhiệm vụ chiến đấu mà phải giáo dục quần chúng. Như vậy, mọi người đều là lính. Tất cả, mỗi làng, mỗi quận huyện là một pháo đài và cả nước chúng tôi là một chiến trường rộng lớn”. Ông cũng nói: “Chúng tôi tập trung lực lượng ở vùng này hay vùng khác tùy thuộc vào điều kiện chính trị chiếm ưu thế từng thời kỳ trong từng giai đoạn. Điều này là một nguyên tắc chiến lược rất quan trọng để tiến hành chiến tranh toàn dân”. Lòng tin vào vai trò của nguyên tắc cũng quan trọng như đối với kết quả thực hiện. Lần đầu tiên Tướng Giáp nhắc đến một trích dẫn khi còn là sinh viên và ông tin rằng mọi sự xảy ra sau đó trong cuộc đời ông có nguồn gốc từ nguyên tắc đó, mà ông thường nhớ lại: “Chúng tôi ở đây là vì ý nguyện của nhân dân và chúng tôi không bao giờ nhường bước”.

Tướng Giáp chống lại (cuộc xâm lược) của người Pháp vì nền độc lập của đất nước ông. Sau đó là chống Mỹ và chính quyền tay sai ở Nam Việt Nam để thống nhất đất nước. Ông nói: “Tôi thuộc về một thế hệ đã lớn lên trong những năm tiếp theo Chiến tranh thế giới lần thứ hai. Vào thời đó, nước tôi, một bộ phận trong Liên bang Đông Dương... đã lệ thuộc vào chính sách bóc lột ghê tởm”. Được ý chí của nhân dân thôi thúc và theo lệnh của cấp trên, đã quyết định tự nguyện ông cống hiến cả cuộc đời cho mục tiêu đề ra.

Năm tháng trôi qua, chiến thắng càng được nhân lên, Tướng Giáp càng tỏ ra hiểu rất sâu sắc chiến lược của mình. Nhờ tư duy sáng tạo phong phú và sự hiểu biết vững vàng các nguyên tắc chiến tranh và chiến lược, ông luôn luôn vượt qua các địch thủ của ông vốn được đào tạo theo cách truyền thống hơn. Tính tình ông linh hoạt, kiên nhẫn và ngoan cường. Ông biết chấp nhận thất bại, rút ra những bài học và quay trở lại cuộc chiến khi đã được chuẩn bị tốt hơn. Với tư cách vừa là người giảng dạy vừa là người đào tạo, ông tạo cho quân đội của ông xuất thân từ nông dân một niềm tin vững chắc vào phẩm chất chỉ huy của ông, phát huy lòng dũng cảm để kháng cự, bất kể có lúc đang còn ở thế yếu rõ rệt so với đối phương, cũng như hun đúc cho họ ý chí quyết tâm hy sinh cho sự nghiệp của đất nước. Trên nhiều phương diện, ông là người tổ chức chính của cả nước.

Tướng Giáp thành thạo tài nghệ “tránh né” của người châu Á, biết cách sử dụng yếu tố thời gian và không gian sao cho có lợi, để chống lại khả năng phản ứng năng động và các công nghệ tiên tiến của phương Tây. Và ông đã thắng. Trong suốt chiều dài lịch sử, ít người giành được nhiều chiến tích có tầm cỡ ngang với ông.